1. Thực phẩm chức năng là gì?

Thực phẩm chức năng (TPCN) là những sản phẩm được bổ sung các thành phần có lợi cho sức khỏe, giúp hỗ trợ chức năng sinh lý, tăng cường đề kháng và phòng ngừa bệnh tật. Khác với thuốc, TPCN không có tác dụng điều trị mà chỉ giúp cải thiện sức khỏe khi sử dụng đúng cách.

Các dạng thực phẩm chức năng phổ biến:

• Viên uống bổ sung: Vitamin, khoáng chất, omega-3, collagen, sữa ong chúa…
• Thực phẩm tăng cường sức khỏe: Sữa tăng cường canxi, nước ép có bổ sung vitamin…
• Thảo dược, chiết xuất tự nhiên: Nhân sâm, nấm linh chi, đông trùng hạ thảo…

TPCN có thể mang lại nhiều lợi ích, nhưng nếu sử dụng sai cách, chúng có thể không phát huy tác dụng hoặc gây tác dụng phụ.

2. Lợi ích của thực phẩm chức năng

TPCN giúp bổ sung dưỡng chất mà cơ thể thiếu hụt do chế độ ăn uống không cân bằng. Một số lợi ích nổi bật bao gồm:

• Bổ sung vitamin và khoáng chất: Giúp cơ thể duy trì hoạt động bình thường, đặc biệt với người thiếu hụt dinh dưỡng.
• Hỗ trợ hệ miễn dịch: Các sản phẩm chứa vitamin C, kẽm, selen giúp tăng sức đề kháng.
• Cải thiện sức khỏe xương khớp: Canxi, vitamin D, glucosamine giúp phòng loãng xương.
• Tăng cường sức khỏe tim mạch: Omega-3, coenzyme Q10 hỗ trợ giảm cholesterol, huyết áp.
• Làm đẹp da, tóc, móng: Collagen, biotin, vitamin E giúp da sáng khỏe, tóc chắc khỏe.
• Hỗ trợ tiêu hóa: Men vi sinh (probiotics) giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột.

Dù có nhiều lợi ích, nhưng việc sử dụng TPCN không đúng cách có thể không mang lại hiệu quả như mong muốn.

3. Cách sử dụng thực phẩm chức năng hiệu quả

a. Chọn đúng loại thực phẩm chức năng

Khi chọn TPCN, cần dựa vào nhu cầu thực tế của cơ thể. Không phải sản phẩm nào cũng phù hợp với tất cả mọi người. Một số lưu ý quan trọng:

• Kiểm tra thành phần: Chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, thành phần an toàn, được kiểm chứng khoa học.
• Đọc nhãn mác: Xem kỹ hướng dẫn sử dụng, hạn sử dụng, thương hiệu.
• Chọn thương hiệu uy tín: Các sản phẩm có chứng nhận từ Bộ Y tế, FDA (Mỹ) hoặc EFSA (châu Âu) sẽ đáng tin cậy hơn.
• Tư vấn chuyên gia: Nếu bạn có bệnh lý nền, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

b. Sử dụng đúng liều lượng

• Không nên dùng quá liều với suy nghĩ “càng nhiều càng tốt”. Dư thừa vitamin và khoáng chất có thể gây hại, chẳng hạn:
  • Quá nhiều vitamin A có thể gây ngộ độc.
  • Thừa sắt có thể gây tổn thương gan.
  • Lạm dụng canxi có thể gây sỏi thận.
• Luôn tuân theo hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất hoặc chỉ dẫn của bác sĩ.

c. Kết hợp với chế độ ăn uống hợp lý

TPCN không thể thay thế bữa ăn hàng ngày. Để đạt hiệu quả tốt nhất, bạn vẫn cần:

• Ăn đủ chất dinh dưỡng từ thực phẩm tự nhiên như rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc.
• Uống đủ nước để cơ thể hấp thu tốt hơn.
• Tránh thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh nhiều dầu mỡ.

d. Dùng đúng thời điểm

Một số loại TPCN sẽ phát huy tác dụng tốt hơn khi uống vào thời điểm thích hợp:

• Vitamin tan trong nước (C, B-complex): Uống vào buổi sáng khi bụng rỗng.
• Vitamin tan trong dầu (A, D, E, K): Uống cùng bữa ăn có chất béo.
• Canxi: Uống trước khi ngủ giúp hấp thu tốt hơn.
• Omega-3: Uống sau bữa ăn để giảm nguy cơ ợ nóng.

4. Những sai lầm cần tránh khi sử dụng thực phẩm chức năng

a. Dùng thay thế thuốc chữa bệnh

TPCN không phải thuốc và không thể điều trị bệnh. Nếu có vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, hãy đi khám bác sĩ thay vì tự ý dùng TPCN.

b. Lạm dụng quá mức

Việc bổ sung quá nhiều dưỡng chất không cần thiết có thể gây mất cân bằng dinh dưỡng và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.

c. Kết hợp sai cách

Một số TPCN khi dùng chung có thể làm giảm hiệu quả của nhau:

• Canxi và sắt: Hạn chế hấp thu khi uống cùng nhau.
• Vitamin C và vitamin B12: Không nên dùng cùng lúc vì có thể giảm hiệu quả của B12.
• Omega-3 và thuốc chống đông máu: Có thể làm tăng nguy cơ chảy máu.

d. Không kiểm tra nguồn gốc sản phẩm

Thị trường có nhiều sản phẩm giả, kém chất lượng. Hãy mua hàng tại các nhà thuốc, cửa hàng uy tín hoặc website chính thức của nhà sản xuất.

5. Ai nên và không nên sử dụng thực phẩm chức năng?

Nên sử dụng:

• Người có chế độ ăn uống thiếu hụt dinh dưỡng.
• Người lớn tuổi cần bổ sung canxi, vitamin D, omega-3.
• Người hay căng thẳng, stress có thể bổ sung vitamin nhóm B, magie.
• Người có nhu cầu làm đẹp da, chống lão hóa (collagen, vitamin C).

Không nên sử dụng hoặc cần thận trọng:

• Phụ nữ mang thai, cho con bú (cần tư vấn bác sĩ trước khi dùng).
• Người mắc bệnh mãn tính (tim mạch, tiểu đường, thận, gan).
• Trẻ em dưới 12 tuổi (chỉ dùng khi có chỉ định của bác sĩ).

Thực phẩm chức năng có thể mang lại nhiều lợi ích nếu được sử dụng đúng cách. Tuy nhiên, chúng không phải là “thần dược” chữa bách bệnh và không thể thay thế một chế độ ăn uống lành mạnh.

Để sử dụng thực phẩm chức năng hiệu quả, hãy chọn sản phẩm chất lượng, uống đúng liều lượng, đúng thời điểm và kết hợp với lối sống lành mạnh. Đừng quên tham khảo ý kiến chuyên gia nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về việc bổ sung thực phẩm chức năng vào chế độ dinh dưỡng hàng ngày của mình.